Qarabağ qalibiyyətinin əsas səbəbləri, qarşıdakı toqquşma ehtimalı – Amerika nəşri

“Azərbaycanın Ermənistanla uzun müddətdir davam edən Qarabağ münaqişəsində son qələbəsinə bir çox amillər təsir edib. Bəzi amillər Cənubi Qafqazın mürəkkəb tarixindən qaynaqlanır. Digərləri isə Ermənistan və Azərbaycan arasında müqayisə olunmaz dərəcədə əhalinin və resursların çox olması ilə bağlıdır. Təbii sərvətləri az olan Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan enerji ilə zəngin ölkədir və buna görə də silahlara böyük vəsait xərcləyə bilir”.

Bu fikirlər Amerikanın Kuinsi Məsuliyyətli Dövlət İdarəetmə İnstitutunun “Responsible Statecraft” jurnalında dərc edilən məqaləsində əksini tapıb.

“Əlavə amillərə Ermənistanda ölkənin xarici siyasət istiqaməti ilə bağlı davamlı daxili siyasi fikir ayrılıqları, həmçinin Ermənistan və Qarabağın siyasi elitaları arasında rəqabət və fikir ayrılıqları daxildir. 

Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müstəqillik əldə etdikdən sonra Ermənistan Rusiyanın dəstəyindən asılı olan ölkə olub. Lakin əsasən Ukraynadakı müharibə səbəbindən Moskvanın prioritetləri dəyişdi. Həm Türkiyə, həm də Azərbaycan Moskva üçün daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başladı. 

Ukrayna müharibəsi fonunda Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan Qərb üçün daha çox əhəmiyyət kəsb edib. Bu o demək idi ki, nə Avropa, nə də ABŞ Bakını cilovlamaq üçün ciddi riskə getməyə razı deyil”, - məqalədə deyilir.

Nəşr yazır ki, nəhayət, beynəlxalq və regional geosiyasi rəqabətlər və Ermənistanın zəif geosiyasi mövqeyi onun son məğlubiyyətinə səbəb oldu. 

“Bu məqsədə çatmaq üçün ABŞ və Avropa faktiki olaraq Türkiyəyə Qərbin əsas regional tərəfdaşı kimi Qafqazda və Mərkəzi Asiyada aparıcı rol verdi.  Ermənistan o zaman verilən mesajı görməli və Türkiyə ilə hansısa formada razılığa gəlmək üçün Qərbə yaxınlaşmalı idi. Lakin İrəvan bunun əvəzinə Rusiya ilə daha sıx işləməyə üstünlük verdi. 

Əslində, Ermənistan Qərblə əlaqələrini, xüsusən də Fransa və ABŞ ilə qoruyub saxlamasına baxmayaraq, İrəvanın Moskva ilə daha sıx əlaqələri Qərbə qarşı inamsızlığın davam etməsinə səbəb olub. Zaman keçdikcə Azərbaycanın enerji resurslarının cazibəsi Qərbin müqavimət göstərə bilməyəcəyi qədər gücləndi”, - nəşr yazır.

Məqalədə qeyd olunur ki, Türkiyə və Azərbaycanın əhatəsində olan Ermənistan müstəqillik əldə etdikdən sonra konstruktiv əlaqələr qurduğu İran Azərbaycana potensial əks qüvvə kimi baxırdı: “Lakin ölkənin şimal-qərbində cəmləşmiş azərbaycanlı əhalisinə qarşı düşmənçilik etməkdən ehtiyatlanan və müsəlman və əsasən şiə ölkəsinin müqavimətindən narahat olan İranın cavabı məhdud idi. Eyni zamanda, Moskva Ermənistanın Rusiyadan asılılığını artırmağa çalışaraq, İrəvanın Tehranla daha sıx iqtisadi və enerji əlaqələrini inkişaf etdirməsini çətinləşdirib. Bir sözlə, ABŞ-nin İranı cilovlaması və Rusiyanın Ermənistana nəzarət etmək istəyi İrəvanı alternativ dəstək mənbələrindən məhrum edib”.

Məqalədə həmçinin qeyd olunub ki, İran-İsrail arasındakı qarşıdurma da məsələyə təsirsiz ötüşməyib. Belə ki, İrəvanın Tehranla yaxınlaşması və Terhranın Bakıya isti olmayan münasibətləri sonucda Bakını İsraillə daha sıx əməkdaşlıq qurmasına gətirib çıxardı.  “Vaxt keçdikcə İsrail Bakının əsas silah tədarükçüsünə çevrildi. 2016-2020-ci illər arasında ən qabaqcıl silah sistemləri də daxil olmaqla İsrail Azərbaycanın ümumi silah idxalının 69%-ni təmin etmiş oldu. Bu da Bakıya Qarabağı tutmağa (azad etməyə) böyük imkanlar yaratdı. Üstəlik, Bakının əsas himayədarı və öz regional ambisiyaları olan Türkiyə əlavə silahlar və yardımlar ayırıb”, - məqalədə deyilir.

Məqalədə həmçinin qeyd olunub ki, Qarabağ azad edildikdən sonra Ankara ilə Bakının hədəfi bütün türk xalqlarını birləşdirəcək birbaşa quru yolunu əldə etməkdir:

“Azərbaycanın Qarabağı azad etməsi bu məqsədə doğru ilk addımdır. İndi Türkiyə Azərbaycanla Naxçıvan arasında quru Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasında israrlıdır. Bununla həm də İrandan yan keçən dəhliz yaratmaq istəyirlər. 

Aydındır ki, bütün bu hadisələr İranı narahat edir. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Bakı ilə Tehran arasında münasibətlər gah isti, gah da soyuq olub, amma son illərdə yaranmış bu vəziyyət münasibətləri daha da gərginləşib. İran eyni zamanda Azərbaycanın İsrail-Amerika və ya birgə hücumu üçün başlanğıc meydançası ola biləcəyindən narahatdır. 

Beləliklə, son Qafqaz münaqişəsi hələ bitməyib və qarşıda daha böyük toqquşmalar ola bilər. Son vaxtlarda Bakı və Tehran ikitərəfli münasibətləri normallaşdırmağa çalışır və hətta İrandan keçməklə Naxçıvana yeni tranzit marşrutunun açılmasını müzakirə edirlər. Bu da təbii ki, Tehranın bəzi əsas narahatlıqlarını azalda bilər. Bununla belə, İran və Azərbaycan arasında köklü gərginlik mənbələrinin tez bir zamanda həll ediləcəyi ehtimalı azdır və buna görə də potensial münaqişə riski yüksək olaraq qalır”.