Mesajlar ard-arda gəldi: Azərbaycan ətrafında sürpriz gəlişmə - NƏ BAŞ VERİR?

Politoloq Qabil Hüseynli Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik:

- Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Qarabağın dağlıq hissəsindəki Rusiya sülhməramlılarının 2025-ci ildə çıxacaqlarını açıqladı. Türkiyə liderinin bu mesajını hansı kontekstdə şərh etmək olar?

- Zənnimcə, nə sual, nə də cavab təsadüfi idi. Yəqin ki, bu, Azərbaycan və Türkiyə rəhbərlikləri arasında tez-tez müzakirə edilən məsələlərdən biridir. Güman ki, digər – sülhməramlıların vaxtından əvvəl çıxarılması da müzakirə olunub. Ərdoğanın buna cavabı da olmamış deyil. Sadəcə mövcud vəziyyəti nəzərə alaraq, sülhməramlıların gedəcəkləri son müddəti göstərir. Təsadüfi deyil ki, son günlərdə tez-tez Rusiya sülhməramlılarının çıxarılacağı vurğulanır. Artıq Türkiyənin Rusiya ilə bağlı məsələlərə yeni mövqe sərgilədiyini görürük. Türkiyə NATO ilə həmrəylik nümayiş etdirir, “Azov”un komandirlərini Ukraynaya qaytarır, Ukraynanın NATO-ya üzvlüyünə dəstək verir və sair məsələlərdə regionun real güc sahibi kimi mövqeyini ortaya qoyur. Bunlar təsadüfi deyil.

Rusiya sülhməramlılarının son günlərdəki iyrənc hərəkətləri, erməniləri atəşkəsi pozmağa təhrik və onlarla tandem şəklində çıxış etmələri, separatçıların liderlərini yeni təxribatlara ruhlandırmaları, “əzələ nümayişi” üçün Xocalı aeroportuna helikopterlərin gətirilməsi – bütün bunlar göstərir ki, ruslar “qırmızı xətt”i vurub keçirlər. Rus sülhməramlılarının fəaliyyətləti sadəcə bölgədə gərginlik yaradır. Yenə də liderlərin Brüssel görüşü ərəfəsində bu gərginliyi artıracaq davranışlara yol verirlər. Bundan əvvəl Laçın yolundakı bayrağımızı yerə salmışdılar. Bütün bunlar Azərbaycanın qəzəbini son həddə çatdırıb. Yəqin ki, Ağdamda fəaliyyət göstərən Türkiyə-Rusiya monitorinq qrupu da öz müşahidələrini ölkələrinin rəhbərliklərinə göndərib. Yəni sülhməramlıların yerləşdikləri ərazilərdə baş verənlər ən xırda detalına qədər Türkiyə rəhbərliyinə məlumdur. Türklər də rusların bu qanunsuz hərəkətlərindən bizm qədər cana yığılıblar. Buna görə də, Rusiyaya bir mesajın göndərilməsinə ehtiyac duyulurdu.

Əlbəttə, Azərbaycan da öz mesajlarını göndərirdi, göndərib. Yəqin ki, indi Türkiyənin göndərdiyi mesaj ciddi rezonans doğuracaq. Bu, Ermənistan və Rusiyaya yönəlik bir mesajdır ki, rus hərbçilərinin çıxarılması 2025-ci ildən əvvəl də baş verə bilər. Yəni Rusiya özünü yığışdır, Azərbaycana qarşı təxribatlara son qoy! Ərdoğanın mesajını belə anlamaq lazımdır.

- Bəs Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin qarşıdakı Türkiyə səfərində nə əldə edilə bilər?

- Putinin səfəri daha çox Rusiyaya lazımdır. Bu səfər prezident seçkisindən əvvəl nəzərdə tutulmuşdu. Amma məlum məsələlərə görə bu baş tutmadı. O zaman Türkiyə lideri belə bir səfərə ehtiyac duyurdu. Amma indi bu Putinə lazımdır. Putin çox zəifləyib, Priqojinin qiyamından sonra əvvəlki durumda deyil. Zəif lider kimi Putinin sözü bir çox yerlərdə eşidilmir. Üstəgəl, ölkənin daxili resursları ya tükənib, ya da tükənmək üzrədir. Bu durumda Türkiyədə də iki-üç dövlətdən biridir ki, Rusiya onun vasitəsilə müəyyən ehtiyaclarını ödəyə bilir.

Bəziləri hesab edirdilər ki, Türkiyənin atdığı son addımlar Rusiya ilə əlaqələrdə gərginlik yaradacaq. Hətta bəzi rusiyalı deputatlar Türkiyəni təhdid etdilər. Amma Peskov bildirdi ki, Türkiyənin bizə etdiyi yaxşılıqlar indi bizi incik salan addımlarından daha çoxdur, ona görə də münasibətləri qoruyub saxlayacağıq. Həqiqətən də, bu gün Türkiyə Rusiyaya hava-su kimi lazımdır. Ərdoğan yeganə dünya lideridir ki, həm Rusiya, həm də Qərb dövlətlərində nüfuzu var. Bu nüfuzun da zaman-zaman istifadə edə bilir. Ukraynaya münasibətinə yeni ştrixlər əlavə edən Türkiyənin, digər yandan, Rusiya ilə gözəl əlaqələri var. Ərdoğan lazım olan sözünü hər yerə birbaşa çatdıra bilir. Zənnimcə, həm NATO-da, həm də Rusiyada nüfuzu olan belə bir liderə ehtiyac var. Qərb də, Rusiya da Ərdoğanın bu nüfuzundan faydalanır.

Putinin Türkiyə səfərində taxıl sazişi, Ukrayna-Rusiya sülh müqaviləsi, Rusiyanın üzləşdiyi mövcud durum və digər məsələlər ətrafında geniş müzakirə aparılacaq. Mövzular arasında mütləq Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsi də olacaq. Üstəgəl, mediada belə bir məlumat yayıldı ki, Ərdoğan Zəngəzur dəmir və şose yolunun açılması ilə bağlı Ermənistana bir ay vaxt verib. Ermənistan bu müddətdə özünün bimənalı və yazılı mövqeyini ortaya qoymalıdır. Üstəgəl, Azərbaycanla sülh müqaviləsi ilə bağlı da Türkiyədən Ermənistana mesajlar verilir. Türkiyə bildirdi ki, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin nizamlanması, Ermənistan-Azərbaycan əlaqələrinin gələcəyindən asılıdır. Yəni İrəvan sülh müqaviləsinin imzalanması prosesini pozsa, o zaman Türkiyə-Ermənistan əlaqələrinin normallaşması da ləngiyəcək. Bundan ən çox zərər çəkən də Ermənistan olacaq.

Bir sözlə, Ermənistan Türkiyə və Azərbaycanın təzyiqi altındadır. Zənnimcə, bu təzyiq liderlərin Brüssel görüşündə səmərəli nəticələr verə bilər. Ona da şübhəm yoxdur ki, rus sülhməramlılarının pozucu fəaliyyəti ilə bağlı Türkiyə və Rusiya liderləri arasında fikir mübadiləsi aparılacaq. Çünki Türkiyə təkcə Azərbaycanın müttəfiq deyil, həm də Ağdamdakı monitorinq qrupunda yer alır. Ərdoğan sülhməramlılarla bağlı iradlarını Putinə çatdıracaq. Eyni zamanda, sülhməramlıların çıxarılması ilə əlaqədar daha ətraflı müzakirə olacaq. Zənnimcə, bu zaman Ərdoğan öz sərt mövqeyini ortaya qoyacaq.

Dediyim kimi, Rusiya sülhməramlılarının çıxma müddəti 2025-ci il olsa da, proses daha tez başlaya bilər. Çünki onların bölgədəki fəaliyyətləri Azərbaycanı narahat edir. Sülhməramlıların davranışları Azərbaycan hərbçiləri ilə toqquşma riski yaradır. Ona görə də, rus hərbçiləri nə qədər tez çıxarılsa, bu, həm bölgədə əmin-amanlığın bərqərar olmasına, həm də Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanmasına həlledici təsir göstərə bilər. Artıq ABŞ, kollektiv Qərb də görür ki, sülhməramlılar bölgədə sırf Rusiyanın maraqlarını həyata keçirirlər. Bu səbəbdən də, bölgə tez-tez gərginliklə üzləşir. Ona görə də, Ərdoğan-Putin görüşü səmərəli ola bilər.

- ABŞ Dövlət Departamentindən sülh müqaviləsi ilə bağlı maraqlı açıqlama gəldi. Açıqlamada deyilir ki, nazirlərin son görüşündə həll edilməyən məsələlərin dairəsinin azaldılmasına nail olunub. Sizcə, söhbət hansı istiqamətlərdən gedir?

- Azərbaycan üçün ən birinci məsələ Qarabağda hələ də qalmaqda olan Ermənistan ordusunun tör-töküntülərinin çıxarılmasıdır. Heç bir dövlət başqa bir dövlətin hərbçilərinin onun ərazisində olmasına icazə verməz. Armen Qriqoryan təxminən bir ay əvvəl “Bizim də Azərbaycan ərazisində müəyyən qüvvələrimiz var” deyərək, bu faktı etiraf edib. Ağdərə əməliyyatında öldürülən 5 erməni hərbçidən 2-nin Ermənistana verilməsi də bunu təsdiqlədi. Fikirləri həmişə ziddiyyətli olan isə Paşinyan yenə də bu mövzuda yalan danışır. Onun sözlərinə görə, guya bu qüvvələr Ermənistanın deyil, “özünümüdafiə qüvvələri”dir. Bu, ağ yalandır. Çünki Ermənistanın ordusunun ərazimizdə 12 minlik tör-töküntüsü qalır. Ermənistan səmimi olmasa, Azərbaycan ordusu hər an bu qüvvələrə qarşı antiterror əməliyyatı keçirə bilər. Əsgəran, Ağdərə, Xocavənd, Xocalı və Xankəndiyə səpələnmiş bu terrorçuları zərərsizləşdirmək üçün çox vaxt lazım olmayacaq.

Azərbaycan hələlik məsələnin dinc yolla həllinə çalışır. Bu da nəticə verməsə, artıq hazır olan antiterror əməliyyatının həyata keçirilməsi gündəmə gələ bilər. Qərb, xüsusən ABŞ da prosesi izləyir və Ermənistanın Azərbaycan ərazisində qanunsuz hərbi qüvvəsinin olduğunu qəbul edir. Qərb onu da yaxşı anlayır ki, bu məsələni həll etmədən Ermənistanla münasibətləri qaydasına salmaq mümkün olmayacaq. Üstəgəl, Azərbaycan bu məsələdə konstruktivlik nümayiş etdirir. Erməni icmasının Azərbaycan cəmiyyətinə təhlükəsizlik inteqrasiyasını və digər məsələləri üzərimizə götürürük. Bunun üçün zəmanət veririk. Amma Ermənistan, xüsusən də separatçılar bundan yayınırlar, bunda da Rusiya həlledici rol oynayır. Rusların inteqrasiya prosesindəki pozucu rolları əyani şəkildə sübuta yetirilib. Artıq bunu açıq formada edirlər.

Bütün bunlara baxmayaraq, sülh müqaviləsi gündəmdədir. Qərb və ya ABŞ anlayır ki, prosesi sürətləndirmək lazımdır. Çünki ruslar yeni fitnəkarlığa əl ataraq, prosesi poza bilərlər. Bu baxımdan, liderlərin Brüssel görüşündə sülh müqaviləsində yer alacaq bir sıra prinsipial məsələlər həllini tapa bilər. Beləliklə, sülh müqaviləsinin çərçivəsinin razılaşdırılması mümkündür. Bununla sülh müqaviləsi üzrə işin aparılması daha sadələşə bilər. Hətta Avropa Siyasi Birliyinin payızda İspaniyada keçiriləcək toplantısında sülh sazişinin imzalanması da mümkündür. Bunun üçün ən böyük siyasi iradəni Ermənistan ortaya qoymalıdır. Ermənistan bu yolda pozuculuq edən Rusiyanın əngəllənməsi üçün səmimi olmalı və bu istiqamətdə Azərbaycanla hərəkət etməyi bacarmalıdır. Hər halda sülh müqaviləsinin imzalanacağına ümid böyükdür.