Azərbaycan elminə AĞIR İTKİ

Geokimya sahəsində tanınmış alim, Azərbaycanın Əməkdar geoloqu, AMEA-nın Geologiya və Geofizika İnstitutunun şöbə müdiri, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Çingiz Kaşkay 79 yaşında vəfat edib.
Bu barədə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası məlumat yayıb. 

Məlumat üçün bildirək ki, Çingiz Mirəli oğlu Kaşkay 1941-ci il iyulun 31-də Bakıda anadan olub. 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) Geoloji-coğrafiya fakültəsini bitirib. 1962-ci ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Geologiya İnstitutunda (hazırki AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu) fəaliyyətə başlayıb. 1967-ci ildə “Alunitlərin əmələ gəlməsinin fiziki-kimyəvi şəraiti” mövzusunda namizədlik, 1975-ci ildə isə “Alunit qrupu və onun struktur analoqları” mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib. Alim eksperimental yolla alunitlərin və onların struktur analoqlarının əmələgəlmə şəraitlərini öyrənib, ilk dəfə müxtəlif növ alunit qrupu minerallarını sintez edib, onların termodinamiki parametrlərini təyin edib, fasiləsiz termik analiz üçün yeni üsul və cihazlar işləyib hazırlayıb. O, eksperimental və tətbiqi geokimya sahəsindəki tədqiqatlarında təbii proseslərin modelləşdirilməsinin riyazi üsullarından geniş istifadə edib.

Alim 1978-1991-ci illərdə Geologiya İnstitutunda Filiz yataqlarının geokimyası və mineralogiyası laboratoriyasının və Geokimya şöbəsinin rəhbəri vəzifələrində çalışıb, 1992-2003-cü illərdə Türkiyənin Gəbzə və İstanbul Texniki Universitetlərində fəaliyyət göstərib. 2012-ci ildən Metallogeniya şö­­­­­bə­­­sinin əsasında yaradılmış Filiz və qeyri-filiz faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası və geokimyası şöbəsinə rəhbərlik edib.

Azərbaycanda ilk dəfə təməli qoyul­muş ekoloji təhlükəsiz geotexnologiya elm sahəsinin inkişafı və bu elmin tətbiq sahəsi olan filizlərdən nəcib metalları zərərsiz məh­lul­larla bilavasitə yer altında yuyulub çı­xara biləcək üsulların işlənilməsi istiqamə­tində tədqiqatlar Çingiz Kaşkayın rəhbərliyi ilə yerinə yetirilib. Bu istiqamətin inkişafı Nazirlər Kabineti­nin xüsu­si sərəncamı ilə dəstəklənib.

Ç.Kaşkayın elmi rəhbərliyi ilə Azərbaycanda ilk dəfə qızıl və onu müşayiət edən ele­mentlərin filizlərdən çıxarılması üçün ekoloji zərərsiz yeral­tı aşındırma texnologiyası üzrə elmi-tədqiqat işləri apa­­­­­rılıb. Həmçinin kom­püter və eksperimental mo­­­delləşdirmədən isti­fadə edilərək seçilən hər bir yatağın filizlərin­dən qızılı və onu mü­şayiət edən elementləri çıxara biləcək ən optimal texnoloji rejimlər aş­kar edilib. Texnoloji prosesləri bila­vasitə yataq üzərində aparmaq məqsədilə “Mo­bil pilot kompleksi” yaradılması da alimin rəhbərliyi ilə reallaşmış və yerin altında yuyu­cu məhlulların hərəkətini istiqamətləndirən və təmzimləyən yeni texnoloji üsul üzrə pa­tent alınıb.

Alim əməkdaşları ilə birlikdə Prezident yanında Elmin İnkişafı Fondunun “Gәdәbәy filiz sa­hә­sindә zә­rәr­siz xlorit metodu ilә geo­tex­noloji işlәrin apa­rılmasının araşdırıl­ması” mövzu­sun­da qrant layihəsini yerinə yetirib, nəti­cə­də Gədəbəy filiz sahəsində və Azərbay­canın başqa bu tip yataqlarında tətbiq oluna biləcək klassik sianid texnologi­yasından geri qalmayan, hətta bəzi parametr­lərə görə on­dan üstün olan xlorit texnologiyası işlənil­ib. 

O, filizlərdən və filiz tullantılarından sənaye əhəmiyyətli metalların membran texnologiyası əsasında çıxarılması üsullarının işlənilməsi istiqamətində apardığı son tədqiqatlar nəticəsində sənaye əhəmiyyətli elementlərin səmərəli yolla əldə edilməsinə imkan yaradan 2 innovativ təklif irəli sürülmüşür ki, bu innovasiyaların dağ-mədən və kimya texnologiyası sənayesində istifadəsi nəzərdə tutulur.

Geoloq alim 100-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 7 monoqrafiyanın, 6-sı ABŞ-da, Kanada, Fransa və İsveçrədə alınmış 23 müəlliflik şəhadətnaməsinin müəllifidir. Onun rəhbərliyi altında 4 elmlər namizədi hazırlanıb.

Allah rəhmət eləsin!