Yeni bahalaşmanın ayaq səsləri? - NƏ ETMƏLİ?

Son illərin əsas bəlası olan inflyasiya əhalinin real gəlirlərini tükətməkdə davam edir, lakin ilin sonuna kimi qiymətlərin müəyyən müddətə taym-aut götürəcəyinə ümid var. Mərkəzi Bank inflyasiyanın birrəqəmli səviyyəyə enəcəyini proqnozlaşdırır və bu, ilin sonuna kimi onun 8,3%-ə çatacağına inanır.

Maliyyə Nazirliyi proqnozlarında daha ehtiyatlıdır - ölkənin baş maliyyə idarəsi inflyasiyanın 10,4 faiz olacağını gözləyir. Mərkəzi Bankın versiyası hökumət tərəfindən də dəstəklənir.

Azərbaycanda bu ilin sonuna kimi inflyasiyanın birrəqəmli səviyyəyə enəcəyi gözlənilir. Bunu Nazirlər Kabinetinin geniş iclasında Baş nazir Əli Əsədov deyib. Onun sözlərinə görə, bu məqsədə nail olmaq dövlət başçısının hökumət qarşısında qoyduğu əsas vəzifələrdən biridir.

İndiyədək respublikada inflyasiya hədəf göstəricilərdən xeyli yüksək olaraq qalır - bu ilin yanvar ayında Dövlət Statistika Komitəsinin 11,3 faiz səviyyəsində elan etdiyi əməkhaqqının artım səviyyəsini ötməklə, 11,7 faiz təşkil edib. İyul və avqust aylarında qiymətlər bir qədər aşağı düşərək devalvasiyaya çevrilsə də, iqtisadçılar payızda qiymət artımlarının yeni dalğasını gözləyirlər. Bu, ərzaq rəflərinə təsir edəcək - artıq ətin, düyünün, dənəvər şəkərin və ola bilsin, bitki yağının qiymətlərinin artırılması ilə bağlı çoxlu söhbətlər gedir. Artım dalğası kənd təsərrüfatı məhsullarının yay çeşidini də əhatə edəcək.

Ekspert dairələrində belə gözləntilərə dünya qiymətlərinin nisbətən yüksək dinamikası da təkan verir. Məsələn, Dünya Bankının müşahidələrinə görə, inkişaf etməkdə olan və inkişaf etmiş ölkələrdə ərzaq inflyasiyasının artımı son dərəcə yüksək olaraq qalır və ərzaq xərclərinin səviyyəsi dünyanın əksər ölkələrində ümumi inflyasiyanın səviyyəsini üstələyir. Azərbaycan Mərkəzi Bankının göstəriciləri Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesabatlarına yaxın saxlanılır, burada bu struktur inkişaf etməkdə olan ölkələrdə inflyasiyanı 8,6 faiz səviyyəsində proqnozlaşdırır.

Ölkəmizdə inflyasiya mənfi hal hesab edilir ki, bununla da nəzəri cəhətdən hələ də mübarizə aparılmalıdır. Yerli analitiklər isə neftin qiymətinin qalxmasını alqışlayırlar.

Bu həftə Türkiyənin Ceyhan limanında FOB bazasında “Azeri Light” markalı neftimizin bir barelinin dəyəri 100,17 dollar, “Brent” markalı neftin dünya birjalarında qiyməti isə 95 dollara qalxıb. Buna iki enerji nəhənginin - Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanının hasilatın sutkada 1,3 milyon barel azaltması səbəb olub.

Artan neft qiymətlərindən danışarkən, Azərbaycan adətən yüksək valyuta gəlirlərini, maliyyə yastığının artmasını, milli valyutanın sabitliyini və dövlət xəzinəsinin gəlirlərinin artması hesabına sosial təminatın yaxşılaşdırılmasını nəzərdə tutur. Amma bahalı neft həm də qiymət artımı üçün yüksək potensial deməkdir.

Dünyada istehsal olunan məhsulların maya dəyəri enerji resurslarının qiymətindən asılıdır - neft və qazın qiymətinin qalxması bütün bu müddət ərzində qiymətləri qaldırıb və onun qlobal təzahüründə yüksək inflyasiyanın səbəblərindən biri olub. Təbii ki, idxaldan asılı ölkəmiz qlobal qiymət tendensiyalarından kənarda qalmadı. Azərbaycan hökumətinin fikrincə, qiymət artımları, xüsusilə ərzaq məhsullarının bahalaşması tendensiyası ölkəyə kənardan idxal edilib. Bu səbəbdən də karbohidrogen qiymətlərinin artması ilə qiymət artımı riskləri artır.

Artıq Avropadan ilk həyəcan təbili çalınır. “Business Insider” yazır ki, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən neft hasilatının azalması resursun qiymətlərinin artmasına səbəb olub ki, bu da Qərbin yüksək inflyasiya ilə mübarizə planlarına zərər verə bilər. “Business Insider” xəbər portalına istinad edilən analitiklər etiraf edirlər ki, nəticədə inflyasiya daha uzun müddət yüksək səviyyədə qala biləcək. Beynəlxalq ekspert dairələrində belə bir fikir var ki, yüksək inflyasiya, xüsusən də ərzaq inflyasiyası heç yerə getmir və gələcəkdə yeni, daha güclü qiymət dalğası gələcək.

Bu cür təhlükələr dünya bazarlarında neftin qiymətinin artmasına səbəb olur. Ehtimal olunur ki, neftin bir barelinin 100 dollar olması qiymətləri sürətləndirmək üçün əsas olacaq, kənd təsərrüfatı məhsullarının bahalaşması isə alova neft tökəcək.

Azərbaycan reallıqlarında xaricdən ölkəyə gətirilən inflyasiyanın sürəti idxalın inhisarlaşdırılması ilə gücləndirilir. Yerli analitiklər dəfələrlə qeyd ediblər ki, bizdə qiymətlər xarici bazarlarla müqayisədə xeyli yüksəkdir və inflyasiyanın azaldılması üçün bazar iqtisadiyyatına keçidin sürətləndirilməsi və bazar institutlarının yaradılması həlledici əhəmiyyət kəsb edir.

Bahalı neftin üstünlükləri arasında manatın sabitliyi də var. “Qara qızıl”ın yüksək qiyməti sayəsində milli valyutanın devalvasiya dalğası qonşu ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycana təsir etməyib. Amma vətəndaşlar hiss edirlər ki, manatın alıcılıq qabiliyyəti əvvəlki devalvasiyadan sonrakı illərdə olduğundan da daha çox aşağı düşüb.

Bütün bunlar inflyasiyanın xərcləri artırması ilə bağlıdır. Məsələn, rəsmi hesabatlara görə, pərakəndə ticarət şəbəkəsində adambaşına düşən xərclər ilk 7 ayda 15,3 faiz artıb və xərclərin əsas hissəsini ərzaq məhsulları təşkil edib.

Neftin bahalaşması dövlət xəzinəsinin bir bareli 60 dollardan qoyulan sosial xərcləri ilə bağlı da suallar yaradır. Sosial xərclərin 45,7 faiz təşkil etdiyi əsas maliyyə sənədinin sosialyönümlü olması onun əsas üstünlüyü adlandırılıb. Odur ki, neftin qiymətinin artması ilə sosial ehtiyaclara ayrılan xərclərin bu həddə qədər artırılacağı sualı açıq qalır.
AYNA