Pezeşkian islahat aparmaq istəyəcək, amma... – Əsas söz sahibi razıdır?

İranda keçirilən prezident seçkilərində qalib olan islahatçı qanadın təmsilçisi Məsud Pezeşkiandan regionda və dünyada gözləntilər böyükdür. Yerli və beynəlxalq ekspertlər hesab edirlər ki, islahat tərəfdarı olduğunu bəyanatlarında davamlı səsləndirən Pezeşkian İranı dəyişməyi bacaracaq. Amma bunun əksini söyləyənlər də fikirlərini belə əsaslandırırlar ki, İranda əsas söz sahibi Ali Dini Lider Seyid Əli Xameneidir ki, onun islahatlara imkan verəcəyi gözlənilən deyil. Çünki dini institut hesab edir ki, İranın dövlət sistemi islahatları yox, sərt radikallığı tələb edir.

Pezeşkianın türk kökənli olduğu səbəbindən onun Prezident olduğu dövrdə Azərbaycan və Türkiyə ilə İranın münasibətlərinin yüksələn xətlə inkişaf edəcəyi proqnozları da mövcuddur.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran politoloq Zərdüşt Əlizadə deyib ki, Pezeşkian islahatları həyata keçirməyə çalışacaq:

- Amma alınacaq, yoxsa yox, bunu demək indi çətindir. Bundan əvvəl Ruhaninin, Xatəminin timsalında İrana islahatçı qanada mənsub siyasətçilər rəhbərlik ediblər. Lakin onların uğurları görünməyib. Ruhani nüvə silahı ilə bağlı beynəlxalq əhəmiyyətli saziş imzalamışdı. Amma ABŞ-da Donald Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra bu saziş gündəmdən çıxdı. İndi Pezeşkian bəyanatlarında bildirir ki, İran Qərblə münasibətlərin yaxşılaşdırılmasında, qonşuları ilə xoş münasibətlərdə maraqlıdır. Yeni Prezident deyir ki, İran cəmiyyətində dəyişikliyi müzakirə etmək, hicab məsələsinə baxışın dəyişməsi lazımdır. Özü açıq şəkildə İrandakı milli azlıqların, çoxluq olan Azərbaycan türklərinin hüquqlarının qorunmasının vacibliyindən danışır. Seçki kampaniyası dövründə Pezeşkian müsbət mesajlar səsləndirdi. İndi baxaq görək, yeni Prezident dediklərini həyata keçirə biləcəkmi.

- Təcrübəyə əsaslanan bir çox analitiklər hesab edirlər ki, Pezeşkian da islahatlar həyata keçirə bilməyəcək...

- Bilirsiniz, İranın dövlət sistemində ali səlahiyyət sahibi Ali Dini Lider Seyid Əli Xameneidir. Ekspertlər ona görə də Pezeşkianın islahatları həyata keçirə biləcəyinə inanmırlar. Bu fikirlərdə onlara haqq vermək olar.

Bizdə Pezeşkianın seçkilərdə qalib gəlməsini böyük coşqu ilə qarşılayanlar, “urraa, türk hakimiyyətə gəldi, azərbaycanlıların pozulan hüquqları bərpa olunacaq” deyənlər var. Amma onlar unudurlar ki, əsas söz sahibi olan Xamenei də Azərbaycan türküdür. Demək istəyirəm ki, İranın başında dayananın milli kimliyi heç nəyi dəyişmir, siyasi sistemdən kənara çıxmaq olmur. Ona görə də Pezeşkianın Ali Dini Liderin tapşırıqlarına canla-başla əməl edəcəyi şübhə doğurmur. Bundan əvvəl Pezeşkian prezident seçkilərində namizəd olmaq istəyib, amma namizədliyi qeydə alınmamışdı. Ondan sonra Pezeşkian Ali Dini Lider haqqında, İran dini sistemi haqqında xoş ifadələr səsləndirdi. Bu dəfə Xamenei ağa onun namizəd olmasına qarşı çıxmadı, Pezeşkian da İran Prezidenti oldu. Hesab edirəm ki, İranın maraqlarını, İran xalqının maraqlarına uyğun siyasət həyata keçirəcək. Əgər Xamenei ağa islahatların keçirilməsində maraqlı olacaqsa, bəli, Pezeşkian vədlərini yerinə yetirəcək.

- Demək istəyirsiniz ki, Pezeşkiana böyük islahatlar həyata keçirməyə imkan verilməyəcək?

- Mən demirəm ki, imkan verilməyəcək. Hesab edirəm ki, Pezeşkianın böyük islahatlar həyata keçirmək imkanları zəifdir. Əgər o çevik daxili siyasət həyata keçirsə, Ali Dini Liderin aparatı ilə, kəşfiyyatı ilə, ona bağlı qurumlarla yaxşı münasibətlər qura bilsə, kiçik də olsa, islahatlar apara bilər, iqtisadi sahədə uğur qazana bilər. Məsələn, uzun illərdir ki, Şimal-Cənub Dəhlizi haqqında müzakirələr gedir, hər dəfə İran məsələni tam sabotaj edir. Yəni Astaradan Rəştədək dəmiryolunu çəkməyə nə var ki? Amma 20 ildir İran bunu çəkə bilmir, daha doğrusu, çəkmək istəmir. Ola bilsin ki, Pezeşkian bunun həyata keçməsinə cəhd göstərə bilər. Həm də zaman dəyişib, İran əvvəlki İran deyil. Onlar Şimal-Cənub Dəhlizini açsalar, intensiv hərəkət olsa, bu, İranın geosiyasi, geoiqtisadi əhəmiyyətini qaldıracaq, eyni zamanda, İranın iqtisadi sistemində sıçrayış baş verəcək. Rusiya da, Azərbaycan da bundan sonra İrandan asılı olacaq. Söhbət pis mənada yox, yaxşı mənada asılılıqdan gedir. Hər kəs istəyəcək ki, İran sağ-salamat qalsın, iqtisadiyyat inkişaf etsin. Pezeşkian Ali Dini Lideri, onun qurumlarını buna inandıra bilsə, elə bu islahat deməkdir. Yəni Pezeşkian bununla həm vədlərini yerinə yetirmiş olacaq, həm də həqiqətən də islahatçı imicini qoruyub saxlayacaq.

- Pezeşkian İranın Azərbaycanla bağlı siyasətində dəyişiklik edəcəkmi? Belə fikirlər var ki, onun əslən türk olması Tehran-Bakı münasibətlərinə müsbət təsir göstərəcək...

- Onun İran Prezidenti olmamışdan əvvəl verdiyi bəyanatlar, Azərbaycan dilinə hörməti, Azərbaycan türklərinin hüquqları ilə bağlı çağırışları, Azərbaycan və Türkiyə ilə bağlı bəyanatları müsbətdir. Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidenti Pezeşkianı ilk təbrik edən liderlərdən oldu, onu Azərbaycana səfərə dəvət etdi. Bunlar yaxşı əlamətlərdir. Dərindən baxanda, İranla Azərbaycan arasında kəskin, qarşısıalınmaz ziddiyyətlər yoxdur. Yəni onların öz ərazisi, öz dövləti, bizim öz ərazimiz, öz dövlətimiz var. Üstəlik, iki ölkə arasında ortaq mənafe və maraqlarımız var. Dil, din, ədəbiyyat, qonşuluq və s. məsələlər bizi bir-birimizlə yaxşı münasibətlərə, tərəfdaşlığa sövq edən amillərdir. Düşünürəm ki, Pezeşkianın siyasəti ilə İranla Azərbaycan arasında yaxşılığa doğru ciddi addımlar atılacaq. Hər halda, buna inanıram. Çünki bu elə bil məsələdir ki, burada nə İrandan, nə də Azərbaycandan ciddi xərc tələb olunmur. İki ölkə arasında mənasız qadağalar, maneələr aradan qalxsa, münasibətlər yüksək səviyyəyə qalxa bilər.